Uskoro će se navršiti tri decenije od nasilne dezintegracije SFRJ i kapitalističke tranzicije njenih bivših republika, koja nije donela demokratiju i opšte blagostanje, obećavano od strane desno orijentisanih partija nacionalističke i neoliberalne provenijencije. Naprotiv, od većine prevarenih, opljačkanih i obespravljenih privatizacionih gubitnika, stvorena je dehumanizovana masa siromašnih, obezličenih i besperspektivnih robova u partokratsko-klijentelističkim kolonijalnim poretcima, kojima autoritarno upravljaju ratno-profiterske i tranziciono-mafijaške kompradorske elite.
Piše: Milan Đorđević
Stoga su u novom milenijumu, kao reakcija nepristajanja na tu dramatičnu istorijsku situaciju, na prostoru bivše Jugoslavije nastali autonomni društveni pokreti i novi politički subjekti, koji su svoje subverzivno i antisistemsko delovanje zasnovali na obnovljenim idejama i vrednostima radikalne levice. Oni se zalažu za socijalnu pravdu i antiimperijalno kolektivno oslobađanje u okviru balkanske federacije samoupravnih radničkih demokratija. Taj strateški programski cilj nastoje da ostvare zajedničkim suprotstavljanjem kolonijalnom pustošenju njihovih zemalja od strane globalnih centara porobljivačkog i izrabljivačkog kapitalističkog mehanizma, pokretanog sebičnošću i nezajažljivom pohlepom jednog procenta čovečanstva, u čijoj službi su i autoritarne, kriminalizovane i antinarodne postsocijalističke vladajuće klase. Za realizaciju njihovih namera, sadržanih u buđenju nade u mogućnost uspešnog stranačkog organizovanja i internacionalnog mobilisanja radničke klase, u cilju njenog oslobađanja od okova i stvaranja boljeg sveta, od presudnog značaja je i borba u polju kulture protiv dominantnih nacionalističkih i neoliberalnih ideoloških manipulacija.
Obrazovni sistem, režimski mediji, lumpeninteligencija i drugi proizvođači vladajućeg kulturnog modela imaju zadatak da idejno i vrednosno oblikuju porobljenu i poniženu većinu u duhu fatalističkog mirenja i saživljavanja sa postojećim „bezalternativnimˮ poretkom. Funkcija te mentalne društvene nadgradnje je da reprodukuje vladajuće materijalne odnose sprečavanjem klasnog osvešćivanja većine, kojoj se u zamenu za život dostojan čoveka nude nacionalistički mitovi o slavnoj prošlosti, kapitalističke bajke o preduzetništvu i religijske priče o pravdi na drugom svetu.
Poput socijalno i politički angažovane umetnosti i posebno umetničke muzike, kreirane klasičnim i savremenim tehnološkim sredstvima na ideološkim pozicijama socijalističke levice, rokenrol je od nastanka do danas, u svom izvornom idejno-vrednosnom kodu i stvaralačkoj praksi konceptualno artikulisane buke, sadržao snažan i društveno uticajan humanističko-emancipatorski potencijal.
Ispoljavao ga je u javnoj kritici i pobuni, umetnošću reči sjedinjene s zvukom, protiv rasizma, militarizma, socijalne nepravde, konzumerizma, imperijalizma, fašizma i ostalih brojnih negativnih pojava kapitalističkog društvenog sistema. Stoga bi i danas, u vreme globalne krize muzičke industrije izazvane pandemijom Kovid-19, u svom sadržajnom bogatstvu i nekomercijalizovanom vidu, u sinergiji sa srodnim muzičkim žanrovima, umetničkom i teorijskom produkcijom, možda mogao dati doprinos stvaranju alternativnog kulturnog modela i borbi nove levice za stvaranje boljeg sveta na drugačijim socio-ekonomskim, idejnim i vrednosnim postavkama.
Osnovni ciljevi serijala kratkih intervjua pod naslovom „Nova levica – angažovana muzika i kulturaˮ, urađenih sa više ili manje istaknutim stvaraocima različitih generacija, koji su sačuvali lični i profesionalni integritet, a ideje i vrednosti levice su im bliske, sadržani su u suprotstavljanju nacionalističkim istorijskim revizijama jugoslovenske prošlosti, artikulisanju stavova o potrebi stvaranja radničke partije u Srbiji i mogućoj ulozi muzike i generalno alternativne kulturne produkcije u njenoj popularizaciji i borbi na ideološkom planu.
Šest meseci 2012. je proveo na post-doktorskoj specijalizaciji u Imre Kertes Institutu Univerziteta u Jeni, Nemačka. Zaposlen je na Institutu za noviju istoriju Srbije u Beogradu. Autor je monografije o jugoslovenskoj iseljeničkoj politici (na engleskom) i velikog broja članaka i pojedinačnih studija iz oblasti društvene, ekonomske i političke istorije međuratne i socijalističke Jugoslavije, kao i šireg regiona jugoistočne i istočne srednje Evrope. U poslednje vreme bavi se politikom sećanja i problematikom raspada jugoslovenske države. Jedan je od osnivača i izvršni direktor Centra za istorijske studije i dijalog sa sedištem u Novom Sadu.
S obzirom da ste direktor Centra za istorijske studije i dijalog, koji se bori protiv vladajuće ideološke zloupotrebe istorijske nauke u nacionalističke svrhe, i da se intenzivno bavite politikom sećanja i problematikom raspada jugoslovenske države, uveren sam da znate ko su glavni krivci i šta su stvarni razlozi za uništenje SFRJ, koje kriju akademski i medijski proizvođači istorijskih falsifikata i neokonzervativne kulturne hegemonije? Ako uvažimo sve njegove mane i nedostatke, koja civilizacijska dostignuća socijalističkog društvenog uređenja, u kojima su uživale brojne posleratne generacije, su poništena u tranzicionom procesu, a smatrate da bi trebala da budu obnovljena?
Aleksandar: Interesno i ideološko prožimanje između akademske produkcije i nacionalnih, regionalnih i globalnih centara moći ne treba potcenjivati, ali ovaj fenomen ne treba ni apsolutizovati. Ako govorimo o neoliberalnoj i neokonzervativnoj hegemoniji, ona svakako postoji u našoj humanistici i možda najizrazitije u našim udžbenicima istorije, ali nije zanemarljiv broj autora i kod nas i u regionu koji se svesno otimaju vladajućoj paradigmi i plivaju protiv matice. Oni, međutim, predstavljaju manjinu. Ako posmatramo ideološki obrazac koji dominira u istoriografijama u regionu moj subjektivni doživljaj je da oko 60 procenata produkcije pripada neokonzervativnom sistemu vrednosti, 30 procenata neoliberalnom i oko 10 procenata nekom formatu ideološke levice. Razlozi potiskivanja levice mogu se tražiti u činjenici da je pobedonosni neoliberalni svetonazor odmah po slomu Istočnog lagera u sebe ugradio njene humanističke ideale (građanski univerzalizam, identitetski program levice, zaštita prava manjina, emancipacija žena i LGBT zajednice) koje je onda sa svojih pozicija suprotstavljao konzervativnoj ideologiji. Čini se da i u našim javnim debatama i naučnim radovima o raspadu SFRJ dominira sukob ove dve koncepcije sa samo stidljivim naznakama ideološkog prisustva levice.
Vi ste pomenuli da sam se bavio pitanjem raspada SFRJ, pa i krivicom za raspad zajedničke države, ali moj istraživački horizont je bio sužen na analizu lokalnih okolnosti i domaćih protagonista političke krize. U tom ograničenom smislu, odgovornost Slobodana Miloševića i SK Srbije su nesporni i gotovo isključivi u jugoslovenskim okvirima u formativnom periodu krize. Naime, od mitinga u Kosovu Polju aprila 1987. pa sve do dolaska HDZ na vlast u Hrvatskoj u maju 1990, zloupotreba nacionalističke retorike u javnom prostoru i destruktivnost prema institucijama i konvencijama na kojima je počivala SFRJ dolazili su isključivo iz srbijanskog režima. Krivicu i odgovornost za rasturanje zajedničke države u kasnijem periodu možemo raspodeliti između nekoliko glavnih regionalnih faktora uz Miloševićev režim koji je do kraja ostao glavni generator krize i nasilja.
Tajkunske privatizacije i redistribucija društvenog bogatstva na štetu većine građana obeležili su ratni i poratni tranzicijski i post-tranzicijski period. Tranzicija je zbrisala mnoga od stečenih prava koja su građani uživali u periodu socijalizma. Oduzeto im je pravo participiranja u procesu donošenja odluka na nivou radne organizacije, takođe, pravo na rad i na sistem bespogovornog socijalnog, zdravstvenog i penzionog osiguravanja, veoma često su uskraćeni i za stečeno pravo da budu stambeno zbrinuti i da imaju krov nad glavom. Najveći broj građana (post)tranzicijskih država regiona ne uživaju standarde zdravstvene nege niti kvalitet obrazovanja kakav su uživali građani socijalističke Jugoslavije. I pored regionalnog konsenzusa u podsmevanju ideologiji bratstva-jedinstva ni jedno od novonastalih društava nije ponudilo zadovoljavajući vrednosni okvir za integraciju manjina i za pronalaženje rešenja za krug identitetskih pitanja. Sistem normi i konvencija za regulisanje tih pitanja i međuetničkih odnosa na kojima je počivala jugoslovenska zajednica ne čini mi se ni u kom pogledu inferiornim u odnosu na sistem političke korektnosti u današnjoj EU. Naprotiv, ono može služiti kao primer za ugledanje.
Pretpostavljam da ste upoznati sa postojanjem i delovanjem Levice u Sloveniji i Makedoniji, Radničke fronte i Nove ljevice u Hrvatskoj, kao i da ste čuli za transformaciju srbijanske SDU u Partiju radikalne levice. Da li mislite da postoji potreba stranačkog obnavljanja i udruživanja antisistemske levice na postjugoslovenskom prostoru, kao ispravnog načina rešavanja identitetskog i bitno ljudskog pitanja dehumanizovanih tranzicionih gubitnika, i da li je ta ideja uopšte ostvariva i kako u sadašnjem istorijskom kontekstu, s obzirom na kolektivnu klasnu neosvešćenost, porobljenost većine u partokratsko-klijentelističko-bankarskom poretku, popularnost desnice, mirenje s dominantnom logikom preživljavanja u koloniji, političku apatiju i beznađe, iseljavanje mladih, ali i spremnost režima i njegovih mentora da istinsku opoziciju sistemu neutrališe kupovinom, ucenama, ubistvima, ili nekom novom Obznanom?
Aleksandar: Ne znam da li je to neko već negde rekao, već danima mi se kroz glavu provlači parafraza naslova čuvenog klasika marksizma, naime „Populizam kao najviši oblik neoliberalizma”. Mogao bi se primeniti na trenutnu situaciju u evropskoj periferiji i semi-periferiji a ima veze s onim što sam pomenuo u odgovoru na vaše prvo pitanje, naime sa iščezavanjem principijelne levice sa političke pozornice u Evropi i regionu. Kada njen identitetski program i humanističke ideale preuzme neoliberalni svetonazor tada on, u osnovi radi za svoj interes. Naime, principi socijalističkog internacionalizma mogu na jedan pervertiran način da korespondiraju sa globalizacijom ekonomije, a integrisanost društva u globalno tržište radne snage, robe i usluga doprinosi jačanju pozicije vlasnika kapitala. S druge strane, socijalni paket ideja levice veoma često preuzimaju oni koji zastupaju neokonzervativne političke programe, a kada pogledamo bivšu istočnu Evropu tamo su konzervativne ideologije postale zapravo jedini format neoliberalne politike. Kada na jednom mestu saberete pervertirane surogate socijalizma i ideologije krvi i tla nalazite se na teritoriji današnjeg populizma ili nekadašnjeg fašizma.
Istočno-evropski populizam, kako onaj autokratskih režima na istoku (Belorusija i Rusija) tako i ovaj u zemljama Varšavske četvorke, postaje dominantna pojava osveštana rezolucijom Evropskog parlamenta iz 2009. kojom su izjednačeni tzv levi i desni totalitarizam. U Srbiji pod aktuelnim režimom, stvari su krenule da metastaziraju na još zlokobniji način. Kada je jedna učesnica međunarodne konferencije na kojoj sam skoro učestvovao Srbiju nazvala hibridnim režimom to mi se učinilo kao kompliment za današnju Srbiju, a ne kao pravo stanje stvari. U tom smislu svi regionalni pokušaji oživljavanja ideja levice imaju moju podršku. Levica mora da postoji, da bi pored nje mogla da postoji i realna desnica i jasna liberalna pozicija u društvu. Valjda mi u Srbiji to najbolje razumemo s obzirom da već 34 godina nemamo nijednu relevantnu političku stranku autentične levice. To je od vremena Svetozara Markovića i Dimitrija Tucovića svakako najduži istorijski period bez istaknutih zastupnika ideja levice na srbijanskoj političkoj sceni. Ovaj nesretni epilog pojačava istorijsku odgovornost partijske organizacije SK u Srbiji za prihvatanje populističkog vođe i nacionalističkog programa 1987.
Šta mislite o emancipacijskim mogućnostima i značaju umetničke i generalno kulturne alternativne produkcije, kao bitnog učesnika u ideološkoj i političkoj borbi za promociju ideala i težnji nove levice? U kome na postjugoslovenskom kulturnom prostoru prepoznajete aktere takvih avangardnih i povesnih tendencija?
Aleksandar: Povratak ideja levice na naša politička tržišta treba promovisati i popularisati na sve načine uključujući sve formate avangardne ili uobičajene produkcije. U domenu kritike vladajućih paradigmi u našim društvima jedan dobro tempiran koncert Ramba Amadeusa ima veću prosvetiteljsku ulogu od svih naših drljanja po tastaturama i objava po društvenim mrežama. Slušajući tekstove i zvuk bosansko-hercegovačkog Dubioza kolektiva imao sam utisak da će preobratiti region, ali fakat nisu ga preobratili. Pored avangardne, intelektualne i akademske nadgradnje levica je uvek izrastala i razvijala se među radnicima. Često se, kao negativan primer u tom kontekstu pominje veliki štrajk radnika u brodogradilištu Uljanik u Puli kada su štrajkači pevali nacionalistički repertoar Tompsonovih pesama. Ukoliko među radnicima nastavi da vlada apatija i ne razvije se zdrava i jasna svest o njihovom interesu, profesionalnom, ako ne klasnom, pokret levice u regionu neće imati nikakvu budućnost, a bez organizovane političke levice mi nećemo dobaciti ni do gore pomenutog hibridnog režima.
: Aleksandar R. Miletić){kind=link}