Uskoro će se navršiti tri decenije od nasilne dezintegracije SFRJ i kapitalističke tranzicije njenih bivših republika, koja nije donela demokratiju i opšte blagostanje, obećavano od strane desno orijentisanih partija nacionalističke i neoliberalne provenijencije. Naprotiv, od većine prevarenih, opljačkanih i obespravljenih privatizacionih gubitnika, stvorena je dehumanizovana masa siromašnih, obezličenih i besperspektivnih robova u partokratsko-klijentelističkim kolonijalnim poretcima, kojima autoritarno upravljaju ratno-profiterske i tranziciono-mafijaške kompradorske elite.

Piše: Milan Đorđević

Stoga su u novom milenijumu, kao reakcija nepristajanja na tu dramatičnu istorijsku situaciju, na prostoru bivše Jugoslavije nastali autonomni društveni pokreti i novi politički subjekti, koji su svoje subverzivno i antisistemsko delovanje zasnovali na obnovljenim idejama i vrednostima radikalne levice. Oni se zalažu za socijalnu pravdu i antiimperijalno kolektivno oslobađanje u okviru balkanske federacije samoupravnih radničkih demokratija. Taj strateški programski cilj nastoje da ostvare zajedničkim suprotstavljanjem kolonijalnom pustošenju njihovih zemalja od strane globalnih centara porobljivačkog i izrabljivačkog kapitalističkog mehanizma, pokretanog sebičnošću i nezajažljivom pohlepom jednog procenta čovečanstva, u čijoj službi su i autoritarne, kriminalizovane i antinarodne postsocijalističke vladajuće klase. Za realizaciju njihovih namera, sadržanih u buđenju nade u mogućnost uspešnog stranačkog organizovanja i internacionalnog mobilisanja radničke klase, u cilju njenog oslobađanja od okova i stvaranja boljeg sveta, od presudnog značaja je i borba u polju kulture protiv dominantnih nacionalističkih i neoliberalnih ideoloških manipulacija.

Obrazovni sistem, režimski mediji, lumpeninteligencija i drugi proizvođači vladajućeg kulturnog modela imaju zadatak da idejno i vrednosno oblikuju porobljenu i poniženu većinu u duhu fatalističkog mirenja i saživljavanja sa postojećim „bezalternativnimˮ poretkom. Funkcija te mentalne društvene nadgradnje je da reprodukuje vladajuće materijalne odnose sprečavanjem klasnog osvešćivanja većine, kojoj se u zamenu za život dostojan čoveka nude nacionalistički mitovi o slavnoj prošlosti, kapitalističke bajke o preduzetništvu i religijske priče o pravdi na drugom svetu.

Poput socijalno i politički angažovane umetnosti i posebno umetničke muzike, kreirane klasičnim i savremenim tehnološkim sredstvima na ideološkim pozicijama socijalističke levice, rokenrol je od nastanka do danas, u svom izvornom idejno-vrednosnom kodu i stvaralačkoj praksi konceptualno artikulisane buke, sadržao snažan i društveno uticajan humanističko-emancipatorski potencijal.

Ispoljavao ga je u javnoj kritici i pobuni, umetnošću reči sjedinjene s zvukom, protiv rasizma, militarizma, socijalne nepravde, konzumerizma, imperijalizma, fašizma i ostalih brojnih negativnih pojava kapitalističkog društvenog sistema. Stoga bi i danas, u vreme globalne krize muzičke industrije izazvane pandemijom Kovid-19, u svom sadržajnom bogatstvu i nekomercijalizovanom vidu, u sinergiji sa srodnim muzičkim žanrovima, umetničkom i teorijskom produkcijom, možda mogao dati doprinos stvaranju alternativnog kulturnog modela i borbi nove levice za stvaranje boljeg sveta na drugačijim socio-ekonomskim, idejnim i vrednosnim postavkama.

Osnovni ciljevi serijala kratkih intervjua pod naslovom „Nova levica – angažovana muzika i kulturaˮ, urađenih sa više ili manje istaknutim stvaraocima različitih generacija, koji su sačuvali lični i profesionalni integritet, a ideje i vrednosti levice su im bliske, sadržani su u suprotstavljanju nacionalističkim istorijskim revizijama jugoslovenske prošlosti, artikulisanju stavova o potrebi stvaranja radničke partije u Srbiji i mogućoj ulozi muzike i generalno alternativne kulturne produkcije u njenoj popularizaciji i borbi na ideološkom planu.

Rođeni ste u vreme nasilne dezintegracije jugoslovenske države i bratoubilačkih ratova, i predstavljate manjinu, ako ne i izuzetak, u svojoj i mlađim generacijama, oblikovanim državno ideološkim aparatima na plemensko-palanačkoj matrici krvi i tla, koja podrazumeva nacionalističke mitove i kolektivnu identifikaciju sa zločincima iz 90-ih, današnjim pripadnicima ološ elita. Ličnost ste formirali usvajanjem jugoslovenskog identitetskog koda, inicirani kultnom knjigom „Sedma republikaˮ, koja je postala i tema vaše doktorske disertacije, kao rezultat dugogodišnje prakse otpora društvenom poretku. Ko su, po vama, glavni krivci i šta su stvarni razlozi za uništenje SFRJ i kulturno hegemonijske revizije njene prošlosti? Koja civilizacijska dostignuća socijalističkog društvenog uređenja su poništena u tranzicionom procesu, a smatrate da bi trebala da budu obnovljena i kako ostvariti tu zamisao?

Vanja: Pokojni Predrag Lucić je govorio da su Jugoslaviju sanjali najbolji, a srušili su je najgori.

Glavni krivci za raspad SFRJ su oni koji su se smatrali ekskluzivnijima u odnosu na druge narode i narodnosti, te zajednički prostor smatrali više svojim, a onda su patronizovali svoj puk idejom o Velikoj Srbiji i strahom da ako ne napadnemo mi njih, oni će nas. U tom trenutku, nažalost, većina je potpala pod te ideje, a onda su i druge strane iznjedrile slične ideologije i potrebu za odbranu vlastitog naciona. Oni i danas slobodu vide u nacionalnom osvještenju, nasuprot internacionalističkoj borbi i potvrđuju je iscrtavajući granice.

Vrlo je simptomatična revizija prošlosti na našim prostorima, imamo historiju o posljednjem ratu oko koje se nikada nismo dogovorili, jer je to narativ u kojem se govori sa stanovišta iščašene ideologije a ne istine. Nećemo se dogovoriti sve dok jedna strana ne prizna da je počinjen genocid, a druge dvije strane to prihvate, ne gurajući pod tepih nedjela koja su činili pojedinci iz njihovih redova i svi zajedno upere prst u izvršioce, ne stavljajući metu na čelo čitavim narodima.

S druge strane, svjedočimo revizionizmu Drugog svjetskog rata, gdje se u potpunosti izjednačavaju četnici i partizani, a četnici se uzdižu na pijedestal legitimne oslobodilačke vojske i to piše u udžbenicima, jer mi pod svaku cijenu imamo tendenciju da pripadamo smetljištu historije, bez obzira na to što su jedino partizani bez intervencije iz vana pobijedili fašizam na svome tlu.

Ono što je meni posebno zanimljivo jeste revizija Prvog svjetskog rata i šizofrena gradnja spomenika koji nemaju nikakvu estetsku vrijednost i vjerovatno o njihovom izgledu i mjestu gdje će se naći odlučuju odbornici u skupštinama gradova i sela u sprezi sa crkvom. Zbog toga stičemo dojam da su u Prvom svjetskom ratu samo Srbi ratovali i stradali.

Tranzicija je u potpunosti ubila koncept solidarnosti i zajedništva i zaboravila nam prenijeti ideju antifašizma. To se vidi na bezbroj razina, prije svega kroz to što smo ubili misao o javnom. Individua vrijedi onoliko koliko je u stanju da nagomila vlastitih resursa. Ne postoje domovi kulture, zadruga, koncept javnog prevoza je uništen, zdravstvo se privatizuje, obrazovni sistemi su derutni, ne postoje kulturna i umjetnička udruženja, sve je NGO-izam koji živi samo dok postoje strana sredstva. Tranzicija i neoliberalizam pod maskom reformi su iscrpili resurse, obezvrijedili međuljudske odnose, kulturu i životnu sredinu, a od radnika i internacionalista stvorili nacionaliste. Najveće zvijezde socijalizma su bili radnici i stahanovci, a sada su to političari, tajkuni i rijaliti zvijezde.

Da li mislite da postoji potreba stranačkog obnavljanja i udruživanja antisistemske, radikalne levice na prostoru nekadašnje zajedničke države, kao ispravnog načina rešavanja identitetskog i bitno ljudskog pitanja dehumanizovanih tranzicionih gubitnika, i da li je ta ideja uopšte ostvariva u sadašnjem istorijskom kontekstu, s obzirom na kolektivnu klasnu neosvešćenost, porobljenost većine u partokratsko-klijentelističko-bankarskom poretku, mirenje s dominantnom logikom preživljavanja u koloniji, političku apatiju i beznađe, iseljavanje mladih, ali i spremnost režima i njegovih mentora da istinsku opoziciju sistemu neutrališe kupovinom, ucenama, ubistvima, ili nekom novom Obznanom?

Vanja: Nažalost, mi danas u našim republikama nemamo stranačke opcije koje iskonski zastupaju lijeve ideje, ili ako imamo, to su bljesci na razini incidenata. Vrlo često imamo slučajeve da je „desna pozicija” mnogo liberalnija od „lijeve opozicije“, koja više nije nikakav korektivni faktor i u decenijama nakon raspada Jugoslavije konvertirala je u nacionaliste, shvativši da većina biračkog tijela zastupa te politike. Osim toga, i ljevica je postala ona koju zanima samo vlast i resursi koji su dijelom uništeni tokom ratnih dejstava, dijelom poharani u privatizaciji i sad to malo što je ostalo, treba iskrčmit.

Potreba udruživanja antisistemske ljevice itekako postoji. Jedinstveni jugoslavenski prostor je odgovor na sve postistine koje su uslijedile nakon raspada države, sve veći klasni jaz, ksenofobiju i jačanje fašizma, ali ne kroz žal za onim što je bilo i nostalgiju, nego kao novi jugoslavenizam koji treba da iskoristi dobre prakse iz prošlosti i inkorporira ih ovdje i sada. Što bi Graha rekao, bratstvo i jedinstvo je završilo u masovnim grobnicama, vrijeme je da se pokažemo onakvima kakvi zaista jesmo.

Osnovni kohezivni faktori zajedničkog kulturnog prostora danas su jezik, umjetnička produkcija i kultura otpora, koja svoju političnost demonstrira apsolutnom apolitičnošću, jer uglavnom pretpostavke svake druge vrste političkog angažmana se krše s osnovnim načelima etičnosti, izuzmemo li slučajeve poput Irme Baralije, Katarine Peović, Tomislava Tomaševića… Zbog toga je na margini, daleko od zvaničnih politika i katedre na kojoj više ne postoji intelektualna elita i pitanje je koliki su uistinu njeni dosezi. Živimo u trenutku kad nam treba nova, progresivnija lijeva ideja.

Šta mislite o mogućnostima i značaju socijalnog i političkog angažovanja regionalne muzičke i generalno umetničke produkcije, kao oblika i dela alternativne kulturne borbe za promociju vrednosti i ciljeva nove levice, koja utopijski nastoji da promeni vladajući idejni i materijalni poredak stvarnosti? Kakva su vaša iskustva o moći medija u bitnom menjanju društvene stvarnosti, s obzirom da se godinama vredno trudite da tekstovima, radijskim emisijama i novinarskom školom menjate vladajuće stavove?

Vanja: Ante Perković je tvrdio da su infrastruktura 7 republike mediji, omladinske organizacije, omladinski klubovi i muzički izdavači.

Ono što je problematično u svemu ovome jeste to što mi terminološki ne možemo da se odredimo spram prostora na kojem želimo da egzistiramo u sadašnjem trenutku. Nepošteno je ovo nazivati bivša Jugoslavija, jer niti jedna druga država nije bivša. Ni postjugoslavija. Neojugoslaviju su već opoganili neki drugi i dolazimo do toga da je zajednički prostor nešto što je najkorektnije, ili jednostavno, Jugoslavija, a umjesto da budemo jugonostalgici, da budemo jugofuturisti, kako se opredjeljuje Petar Janjatović.

Umjetnička produkcija i mediji danas jesu osnovni kohezivni faktor zajedničkog prostora i alat za borbu protiv neukosti, primitivizma i jednoumlja, prevazilazeći granice utirane u ratovima devedesetih. Međutim, nekomercijalna, underground produkcija teško da će ikada biti mejnstrim, što je s jedne strane dobro, jer samo tako i bez sistemskih sredstava može ostati potpuno nezavisna, ali s druge strane, uvijek će ostati na margini i nedovoljno glasna.

Rokenrol i pank nemaju više toliku odgojnu, emancipatorsku i ulogu buđenja bunta. Sam Perković je govorio da je pank bio zadnji militaristički udarac i mangupska diverzija diverzije radi, drska i zabavna, ali bez stvarnog uticaja. To se na kraju i obistinilo u devedesetim.

Danas više gotovo da ne postoji čisti muzički žanr što i nije tako loše. Muzika je manje radikalna i koliko mogu da primijetim bavi se češće borbama na mikrorazini. Nedavno je pančevački bend Buč Kesidi pet dana za redom punio dvorište likovne akademije u Zagrebu i oni stariji su se prisjećali koncerata Azre i EKV-a, koji su isto tako danima punili određene prostore u Zagrebu. Muzika je danas mjesto susreta i identifikacije, a tek treba da se stvori ozbiljna ideja progresa i bunta.

Mediji na našim prostorima često su postavljeni tako da služe autoritarnom, kriminalizovanom ustrojstvu, a ne da zastupaju ideje za koje se mi borimo. Čast izuzecima s kompletnog zajedničkog prostora koji časno i pošteno rade svoj posao i čiji su egzistencija i sigurnost neprestano ugroženi. Sjetimo se samo šta je bilo ljetos sa Radio Študentom, najstarijim omladinskim radiom na prostoru Jugoslavije, a nekolicina medija za koje znam i s kojima sarađujem u jednom trenutku je došla u sličnu situaciju. Vlast uvijek nađe mehanizme kako da vam oduzme financiranje, režući fondove za kulturu i umjetnost i tu najprije nastradaju mediji koji ne žele da služe dominantnim narativima, organizacije koje se bave podrškom izbjeglicama, LGBTIQ+ pokretu i sva ostala produkcija sa margine.

Zbog svega toga, otpor je postao žanr u umjetničkoj produkciji i nešto iz čega će jednom, na našim prostorima krenuti revolucija.