Uskoro će se navršiti tri decenije od nasilne dezintegracije SFRJ i kapitalističke tranzicije njenih bivših republika, koja nije donela demokratiju i opšte blagostanje, obećavano od strane desno orijentisanih partija nacionalističke i neoliberalne provenijencije. Naprotiv, od većine prevarenih, opljačkanih i obespravljenih privatizacionih gubitnika, stvorena je dehumanizovana masa siromašnih, obezličenih i besperspektivnih robova u partokratsko-klijentelističkim kolonijalnim poretcima, kojima autoritarno upravljaju ratno-profiterske i tranziciono-mafijaške kompradorske elite.

Piše: Milan Đorđević

Stoga su u novom milenijumu, kao reakcija nepristajanja na tu dramatičnu istorijsku situaciju, na prostoru bivše Jugoslavije nastali autonomni društveni pokreti i novi politički subjekti, koji su svoje subverzivno i antisistemsko delovanje zasnovali na obnovljenim idejama i vrednostima radikalne levice. Oni se zalažu za socijalnu pravdu i antiimperijalno kolektivno oslobađanje u okviru balkanske federacije samoupravnih radničkih demokratija. Taj strateški programski cilj nastoje da ostvare zajedničkim suprotstavljanjem kolonijalnom pustošenju njihovih zemalja od strane globalnih centara porobljivačkog i izrabljivačkog kapitalističkog mehanizma, pokretanog sebičnošću i nezajažljivom pohlepom jednog procenta čovečanstva, u čijoj službi su i autoritarne, kriminalizovane i antinarodne postsocijalističke vladajuće klase. Za realizaciju njihovih namera, sadržanih u buđenju nade u mogućnost uspešnog stranačkog organizovanja i internacionalnog mobilisanja radničke klase, u cilju njenog oslobađanja od okova i stvaranja boljeg sveta, od presudnog značaja je i borba u polju kulture protiv dominantnih nacionalističkih i neoliberalnih ideoloških manipulacija.

Obrazovni sistem, režimski mediji, lumpeninteligencija i drugi proizvođači vladajućeg kulturnog modela imaju zadatak da idejno i vrednosno oblikuju porobljenu i poniženu većinu u duhu fatalističkog mirenja i saživljavanja sa postojećim „bezalternativnimˮ poretkom. Funkcija te mentalne društvene nadgradnje je da reprodukuje vladajuće materijalne odnose sprečavanjem klasnog osvešćivanja većine, kojoj se u zamenu za život dostojan čoveka nude nacionalistički mitovi o slavnoj prošlosti, kapitalističke bajke o preduzetništvu i religijske priče o pravdi na drugom svetu.

Poput socijalno i politički angažovane umetnosti i posebno umetničke muzike, kreirane klasičnim i savremenim tehnološkim sredstvima na ideološkim pozicijama socijalističke levice, rokenrol je od nastanka do danas, u svom izvornom idejno-vrednosnom kodu i stvaralačkoj praksi konceptualno artikulisane buke, sadržao snažan i društveno uticajan humanističko-emancipatorski potencijal.

Ispoljavao ga je u javnoj kritici i pobuni, umetnošću reči sjedinjene s zvukom, protiv rasizma, militarizma, socijalne nepravde, konzumerizma, imperijalizma, fašizma i ostalih brojnih negativnih pojava kapitalističkog društvenog sistema. Stoga bi i danas, u vreme globalne krize muzičke industrije izazvane pandemijom Kovid-19, u svom sadržajnom bogatstvu i nekomercijalizovanom vidu, u sinergiji sa srodnim muzičkim žanrovima, umetničkom i teorijskom produkcijom, možda mogao dati doprinos stvaranju alternativnog kulturnog modela i borbi nove levice za stvaranje boljeg sveta na drugačijim socio-ekonomskim, idejnim i vrednosnim postavkama.

Osnovni ciljevi serijala kratkih intervjua pod naslovom „Nova levica – angažovana muzika i kulturaˮ, urađenih sa više ili manje istaknutim stvaraocima različitih generacija, koji su sačuvali lični i profesionalni integritet, a ideje i vrednosti levice su im bliske, sadržani su u suprotstavljanju nacionalističkim istorijskim revizijama jugoslovenske prošlosti, artikulisanju stavova o potrebi stvaranja radničke partije u Srbiji i mogućoj ulozi muzike i generalno alternativne kulturne produkcije u njenoj popularizaciji i borbi na ideološkom planu.

Kao suosnivačica, menadžerka i glavna koordinatorka književnog festivala Krokodil, godinama simbolički održavanog ispred Muzeja Jugoslavije, učestvovali ste u organizaciji i realizaciji različitih društveno-političkih programa i projekata na kojima je građena regionalna alternativna kulturna politika. Vi ste jedna od inicijatorki Deklaracije o zajedničkom jeziku, koja predstavlja veoma hrabar napad na nacionalistički zloupotrebljenu lingvistiku, kao bitnu ideološku potporu vladajućih poredaka na postjugoslovenskom prostoru, a dali ste doprinos i borbi za kulturu sećanja suprotstavljanjem neofašističkim falsifikatima recentne ratne prošlosti.

Ko su, po vama, glavni krivci i šta su stvarni razlozi za uništenje SFRJ i kulturno hegemonijske revizije njene prošlosti? Ako uvažimo sve njegove mane i nedostatke, koja civilizacijska dostignuća socijalističkog društvenog uređenja, u kojima su uživale brojne posleratne generacije, su poništena u tranzicionom procesu, a smatrate da bi trebala da budu obnovljena i da li je uopšte moguće ostvariti tu zamisao?

Ana: Druga Jugoslavija je bila velika emancipatorska ideja. Ona je nastala na tekovinama antifašizma i borbe za jednakost. Promovisala je obrazovanje, ženska prava, industrijalizaciju, besplatno i dostupno zdravstvo i školstvo, ulagala u infrastrukturni razvoj i bolje komunikacije. Kao takva, nije bila savršena, pa se, iako je promovisala ideju bratstva i jedinstva, strašno ogrešila o određene grupe stanovnika, među kojima su pre svega kosovski Albanci, koje je decenijama sputavala u slobodi govora i školovanja.

Pitanje jezika je isto važno, budući da je srpskohrvatski bio izrazito favorizovan, a svi drugi jezici deprivilegovani, pa se tako u školama jezici manjina ili drugih republika nisu uopšte učili, osim u multietničkim sredinama, ali ova nastava je bila neozbiljna i nedostatna.

Budući da nisam istoričarka, mogu samo da iskažem sopstveno mišljenje o raspadu države. Stvarne razloge za raspad SFRJ treba tražiti u neuspehu ideologije nadnacije, jugoslovenske nacije, koja nije uspela da nadvlada dominantna nacionalna osećanja pre svega Srba i Hrvata, a onda i ostalih naroda i narodnosti. Dolazak novog društvenog sistema, kao i tekovine antifašizma, smatrale su se dovoljnim da se sve nacionalne razmirice i trvenja stave po strani, a one zapravo nisu bile dovoljne.

Ulaganja usmerena na ravnomerni razvoj delova SFRJ koji su bili slabo razvijeni, pa samim tim i odstupanje od tržišnog principa poslovanja, neuspeh socijalističkog modela samoupravljanja, gubitak koraka sa industrijama razvijenijih zemalja, samo su neki od razloga za ekonomsku krizu početkom osamdesetih, koja je bila uvod u jačanje nacionalizama na svim stranama. Jednopartijski sistem i njegova „kockastostˮ, reforma Ustava 1974, neuspeh studentskih protesta, kao i Hrvatsko proljeće i sistematsko gušenje prava nekih nacionalnosti, dovele su do trajne destabilizacije posle Titove smrti.

Kultura i umetnost su igrale važnu ulogu u jačanju nacionalnog sentimenta na svim stranama. U Srbiji se konkretno gajio jedan antikomunistički sentiment koji je kod većine istaknutih predstavnika iz ovih redova, mahom muškaraca, ubrzo prerastao u nacionalizam. Ne treba zanemariti činjenicu da su čak trojica vođa, Karadžić, Rugova i Ćosić bili članovi ili predsednici republičkih udruženja književnika. Žene u književnosti, one malobrojne, bile su pak na čelu ideje otpora ratovima i oružanom raspadu države.

Mislim da je teško govoriti o bilo kakvom povratku Jugoslavije. Države koje su nastale njenim raspadom već se godinama razvijaju samostalno, mislim da se pre može govoriti o ideji dobrosusedskih odnosa, kao i o povratku temeljnih vrednosti koje su sačinjavale to društvo, a koje su potisnute i skrajnute već trideset godina – vrednosti solidarnosti, dijaloga, antifašizma, jednakosti. Sistematskim revizionizmom, kome svedočimo, učinjeno je da srpsko društvo više nema najmanji zajednički sadržalac – makar jednu vrednost oko koje se možemo složiti. Ovo društvo luta u sopstvenoj kaljuzi, nesposobno da pogleda kritički na svoju ulogu u raspadu Jugoslavije i ratovima, i umesto toga bira konstantnu ulogu žrtve, žrtve okolnosti, žrtve Zapada, žrtve neprijatelja. Vrednosti su sistematski zamenjene, po rečima Dubravke Stojanović, i iz ideologije heroja, mi smo se veoma uspešno i pogrešno, prebacili u ulogu žrtve.

Pretpostavljam da ste upoznati sa postojanjem i delovanjem Levice u Sloveniji i Radničke fronte u Hrvatskoj, kao i da ste čuli za transformaciju srbijanske SDU u Partiju radikalne levice. Da li mislite da postoji potreba stranačkog obnavljanja i udruživanja antisistemske levice na postjugoslovenskom prostoru, kao ispravnog načina rešavanja identitetskog i bitno ljudskog pitanja dehumanizovanih tranzicionih gubitnika, i da li je ta ideja uopšte ostvariva i kako u sadašnjem istorijskom kontekstu, s obzirom na kolektivnu klasnu neosvešćenost, porobljenost većine u partokratsko-klijentelističko-bankarskom poretku, mirenje s dominantnom logikom preživljavanja u koloniji, političku apatiju i beznađe, iseljavanje mladih, ali i spremnost režima i njegovih mentora da istinsku opoziciju sistemu neutrališe kupovinom, ucenama, ubistvima, ili nekom novom Obznanom?

Ana: Levica je u Srbiji prokužena tokom devedesetih zbog zloupotreba koje je predsednički bračni par, Milošević i Marković, radio levim idejama. Prvo, SPS dosledno već godinama siluje socijalističke ideje kroz svoj rad, a kako im to nije bilo dovoljno, onda je osnovana partija još levljeg spektra, Jugoslovenska levica. S tim u vezi, s jednog od protesta devedesetih čuvam bedž na kom je stajalo Svesno desno, a koji sam (nesvesna šesnaestogodišnja) ja nosila kao kontratežu idejama bračnog para. I nisam u tome videla ništa pogrešno, jer je dobro bilo samo ono što je miljama daleko od njihove samoubilačke politike.

Naše je društvo trajno zatrovano zbog te podmukle smicalice i pozivanja na vrednosti KPJ i SKJ, kao i zbog svesnog srljanja u balkansku verziju investitorskog kapitalizma. Da li je potrebno – apsolutno da. Da li je moguće – bojim se da ne, budući da su odrasle generacije ljudi koji ne veruju u zajednicu, u državni sistem, u princip jednakosti i solidarnosti, koji se vode isključivo sopstvenim interesom i meritokratijom. Ovi stariji su izmučeni permanentnom krizom, i takođe razočarani u društvo, pa kao takvi i nemoćni da shvate i suprotstave se. Nama u srednjim godinama dosta je karnevalizacije protesta i ulice kao poprišta borbe.

Više se ne radi o podelama na četnike i partizane, nacionaliste i kosmopolite, radi se o sistemskom uništavanju fizičkog života, životne sredine, vode, vazduha, o temeljnom smanjenju kvaliteta života. Kako ljudima to ne smeta – stvarno ne razumem. Ali duboko verujem i da smo razrešili pitanja suočavanja s prošlošću, lakše bismo zajednički pristupili odbrani svojih života. Ovako te živote ugrožavaju upravo oni koji su ubijali ili navijali za ubijanje u naše ime, jer im naši životi ne znače ništa.

Šta mislite o emancipacijskim mogućnostima i značaju umetničke i generalno kulturne produkcije, kao bitnog učesnika u ideološkoj i političkoj borbi za promociju ideala i težnji nove levice? U kome na postjugoslovenskom kulturnom prostoru prepoznajete aktere takvih povesnih tendencija i kakva su vaša iskustva o moći alternativnog stvaralaštva u bitnom menjanju društvene stvarnosti?

Ana: Bavila sam se tokom ove godine antiratnim i mirovnim pokretima devedesetih kroz priručnik za nastavnike istorije i građanskog vaspitanja koji je napisao istoričar Aca Todosijević, a zajedno smo ga uredili. Mnoge tekovine tih pokreta i do danas su žive, a kultura i umetnost su odigrale važnu ulogu u otporu ratu i nacionalizmu, a i danas igraju ulogu kao kritičari i komentatori društva i politike. Emancipatorski potencijal kulture ne treba nikako potceniti.

Tu su svakako svi festivali i drugi programi, kako oni namenjeni široj publici, tako i oni koji imaju manji opseg, koji se bave postjugoslovenskim prostorom, od pozorišta, preko književnosti, svih sfera umetnosti, savremenog plesa do najpopularnije muzike, a tu su i programi koji okupljaju leve i zelene ideje, forumi, akademije. Akteri su uglavnom pojedinci i pojedinke, na njihovom entuzijazmu uostalom i počiva cela naša kulturna scena. U nedostatku jasne kulturne politike, institucije lelujaju, ne zauzimajući jasan stav prema ideji pluralnosti i multiperspektivnosti u umetnosti i kulturi, kao i kritičkom mišljenju koje ona razvija.

Nakon gotovo dvadeset godina rada, moram reći da nisam sigurna u moć alternativnog stvaralaštva. Rezultati koje vidim nisu dovoljni za temeljnije promene, više se radi o svojevrsnom radu na manjem prostoru, sa malim brojem ljudi, što se donekle može opravdati činjenicom da je uvek problem u nedostatku sredstava i strukturnog finansiranja, koje omogućava dugoročne planove. Ovako i u kulturi i umetnosti vlada svojevrsni darvinizam – radi se ono što je moguće, i što pomaže da se preživi, bilo fizički ili mentalno. No, to očigledno nije dovoljno za bitno menjanje društvene stvarnosti.

Service Unavailable

The server is temporarily unable to service your request due to maintenance downtime or capacity problems. Please try again later.

Additionally, a 503 Service Unavailable error was encountered while trying to use an ErrorDocument to handle the request.