Uskoro će se navršiti tri decenije od nasilne dezintegracije SFRJ i kapitalističke tranzicije njenih bivših republika, koja nije donela demokratiju i opšte blagostanje, obećavano od strane desno orijentisanih partija nacionalističke i neoliberalne provenijencije. Naprotiv, od većine prevarenih, opljačkanih i obespravljenih privatizacionih gubitnika, stvorena je dehumanizovana masa siromašnih, obezličenih i besperspektivnih robova u partokratsko-klijentelističkim kolonijalnim poretcima, kojima autoritarno upravljaju ratno-profiterske i tranziciono-mafijaške kompradorske elite.

Piše: Milan Đorđević 

Stoga su u novom milenijumu, kao reakcija nepristajanja na tu dramatičnu istorijsku situaciju, na prostoru bivše Jugoslavije nastali autonomni društveni pokreti i novi politički subjekti, koji su svoje subverzivno i antisistemsko delovanje zasnovali na obnovljenim idejama i vrednostima radikalne levice. Oni se zalažu za socijalnu pravdu i antiimperijalno kolektivno oslobađanje u okviru balkanske federacije samoupravnih radničkih demokratija. Taj strateški programski cilj nastoje da ostvare zajedničkim suprotstavljanjem kolonijalnom pustošenju njihovih zemalja od strane globalnih centara porobljivačkog i izrabljivačkog kapitalističkog mehanizma, pokretanog sebičnošću i nezajažljivom pohlepom jednog procenta čovečanstva, u čijoj službi su i autoritarne, kriminalizovane i antinarodne postsocijalističke vladajuće klase. Za realizaciju njihovih namera, sadržanih u buđenju nade u mogućnost uspešnog stranačkog organizovanja i internacionalnog mobilisanja radničke klase, u cilju njenog oslobađanja od okova i stvaranja boljeg sveta, od presudnog značaja je i borba u polju kulture protiv dominantnih nacionalističkih i neoliberalnih ideoloških manipulacija.

Obrazovni sistem, režimski mediji, lumpeninteligencija i drugi proizvođači vladajućeg kulturnog modela imaju zadatak da idejno i vrednosno oblikuju porobljenu i poniženu većinu u duhu fatalističkog mirenja i saživljavanja sa postojećim „bezalternativnimˮ poretkom. Funkcija te mentalne društvene nadgradnje je da reprodukuje vladajuće materijalne odnose sprečavanjem klasnog osvešćivanja većine, kojoj se u zamenu za život dostojan čoveka nude nacionalistički mitovi o slavnoj prošlosti, kapitalističke bajke o preduzetništvu i religijske priče o pravdi na drugom svetu.

Poput socijalno i politički angažovane umetnosti i posebno umetničke muzike, kreirane klasičnim i savremenim tehnološkim sredstvima na ideološkim pozicijama socijalističke levice, rokenrol je od nastanka do danas, u svom izvornom idejno-vrednosnom kodu i stvaralačkoj praksi konceptualno artikulisane buke, sadržao snažan i društveno uticajan humanističko-emancipatorski potencijal.

Ispoljavao ga je u javnoj kritici i pobuni, umetnošću reči sjedinjene s zvukom, protiv rasizma, militarizma, socijalne nepravde, konzumerizma, imperijalizma, fašizma i ostalih brojnih negativnih pojava kapitalističkog društvenog sistema. Stoga bi i danas, u vreme globalne krize muzičke industrije izazvane pandemijom Kovid-19, u svom sadržajnom bogatstvu i nekomercijalizovanom vidu, u sinergiji sa srodnim muzičkim žanrovima, umetničkom i teorijskom produkcijom, možda mogao dati doprinos stvaranju alternativnog kulturnog modela i borbi nove levice za stvaranje boljeg sveta na drugačijim socio-ekonomskim, idejnim i vrednosnim postavkama.

Osnovni ciljevi serijala kratkih intervjua pod naslovom „Nova levica – angažovana muzika i kulturaˮ, urađenih sa više ili manje istaknutim stvaraocima različitih generacija, koji su sačuvali lični i profesionalni integritet, a ideje i vrednosti levice su im bliske, sadržani su u suprotstavljanju nacionalističkim istorijskim revizijama jugoslovenske prošlosti, artikulisanju stavova o potrebi stvaranja radničke partije u Srbiji i mogućoj ulozi muzike i generalno alternativne kulturne produkcije u njenoj popularizaciji i borbi na ideološkom planu.

Darko Cvijetić (11. januar 1968, Prijedor) je bosanskohercegovački i srpskohrvatski pesnik, pisac, režiser i dramaturg. Odrastao i školovao se u Prijedoru, Banjoj Luci i Zagrebu. Često navodi da je bio Učenik kod Majstora Ivana Obrenova. Piše romane, poeziju, eseje, kratke priče, režiser je i dramaturg u Pozorištu Prijedor. Pesme i romani su mu prevođeni na nekoliko svetskih jezika: francuski, engleski, nemački, slovenački, hebrejski, albanski, mađarski, poljski, makedonski i jidiš. Uređivao književnički blog pod nazivom Hypomnemata. Član je tri društva: P.E.N. Centra Bosne i Hercegovine, Društva pisaca BiH i Hrvatskog društva pisaca.

Pesme iz njegova zbirke Ježene kožice, koje je na poljski preveo Miloš Valigorski (polj. Miłosz Waligórski) bila je u finalnom izboru za evropsku nagradu “Evropski pesnik slobode” (polj. Europejski Poeta Wolności) 2018-2020.

Dobitnik književnih nagrada “Fric” (Miroslav Krleža), Hrvatska, 2020. i nagrade “Petar Kožić” 2019. Zadužbine Petar Kočić, Banja Luka-Beograd, za roman “Schindlerov lift”, Buybook, Sarajevo-Zagreb.

Darko Cvijetić je nesumnjivo jedan od najznačajnijih književnika postjugoslovenske književnosti, objavljivao tekstove i kolumne za sve važnije časopise u regionu, učesnik svih važnijih književnih festivala (kao što su Sarajevski dani poezije, Šopovi dani na Plivi, Slovo Gorčina u Stocu, Bookstan u Sarajevu, Vrisak u Rijeci, Festival svjetske književnosti u Zagrebu i Splitu, Imperativ u Banja luci, KaLibar u Varaždinu… ). Dnevničke zapise objavljivao na portalu Buka i Slobodna Evropa.

Objavljena dela: “Noćni Gorbačov”, 1990, Beograd; “Himenica”, 1996, Beograd; “Manifest Mlade Bosne”, 2000, Novi Sad; “Passport for Sforland”, 2004, Banja Luka; “Masovne razglednice iz Bosne”, 2012, Banja Luka; “Konopci s otiskom vrata”, 2013, Mostar; “Mali ekshumatorski eseji”, 2015, Banja Luka – Beograd. “Emotikoni u Viberu”, 2016. Sarajevo “Paraolimpijske himne”, 2017. dvojezično, Ljubljana. “Ježene kožice”, 2017. Zenica, “ Schindlerov lift“, 2018. Sarajevo – Zagreb, “Što na podu spavaš”, 2020. Sarajevo-Zagreb
Značajnije pozorišne režije: Nije čovjek ko ne umre, Velimir Stojanović, 1991., Srpska drama, Siniša Kovačević, 1995., Mandragola, N.Makijaveli, 1997., Galeb, paviljon 6, po A.P. Čehovu, 2003., Na čijoj strani, Ronald Harvud, 2007., Kvartet, Ronald Harvud, 2012., Feničanke, materijali, autorski projekat, 2013., Generacija bez kosti, autorski projekat, 2015. Bunar, Radmila Smiljanić, 2016.
Značajnije pozorišne uloge: Raskoljnikov, ZLOČIN I KAZNA,F.M. Dostojevski, režija Gradimir Gojer, 2007., Boris Davidovič, GROBNICA ZA BORISA DAVIDOVIČA, Danilo Kiš, režija Gradimir Gojer, 2009., Estragon, ČEKAJUĆI GODOA,Semjuel Beket, režija Radenko Bilbija, Clow, KRAJ PARTIJE, Semjuel Beket, režija Dragoljub Mutić

Rođeni ste u etnički mešovitoj porodici i vaspitani na socijalističkoj vrednosnoj orijentaciji. Sa usamljeničke pozicije anacionalnog stvaralačkog subjekta u gotovo celokupnom književnom opusu umetnički snažno i potresno kritički tematizujete teško ratno nasleđe svog grada kao simbola ljudske tragedije multietničke Bosne i Hercegovine. Pripovedate o teško shvatljivoj krvavoj propasti ideje bratstva i jedinstva i zajedničke zemlje, o ludilu i zlu nacionalizma, transgeneracijskim traumama, porazu humanosti i dugotrajnim društvenim posledicama u kolektivnoj palanačkoj zarobljenosti krivicom bez odgovornosti i kazne za zločine tranzicionih elita, dobitnika 90-ih, i katarze njihovih klasno neosvešćenih podanika koji žive u paklu beznađa, besmisla i besperspektivnosti svakodnevnice zarobljene prošlošću.

Ko su, po vama, glavni krivci i šta su stvarni razlozi za uništenje SFRJ i vladajuće kulturno hegemonijske revizije njene prošlosti? Ako uvažimo sve njegove mane i nedostatke, koja civilizacijska dostignuća socijalističkog društvenog uređenja, u kojima je uživala vaša generacija, su poništena u tranzicionom procesu, a smatrate da bi trebala da budu obnovljena i da li je uopšte moguće ostvariti tu zamisao?

Darko: Da, rođen sam u etnički mješovitoj porodici, radničkoj porodici, čvrsto utemeljenoj u socijalističkoj vrednosnoj orijentaciji. Pojavio sam se te magične 1968. u malom rudarskom mjestu, u zapravo finišu Jugoslavije, u posljednjih dvadeset i kusur godina njezina života.

Komunističke elite padom Zida brzo oblače dresove nacionalista i još brže privatiziraju religiju, pravo na reinpretaciju prošlosti i odjednom počinje kolo raskrvavljenog raspada. Etničke zastave najpogodniji su rekvizit ako ste krenuli u pljačku rođene zemlje. Vidjeli smo potpuni slom kulture i svih tekovina humane i socijalne države i, prije svega, izdaju intelektualaca koji su dozvolili poraz svjetskosti i ushit militarizma i primitivizma obraslog prostotom populizma i podaništva.

Brutalno je prosto – kapitalizam je uzeo obrazinu nacionalizma da bi bio prihvatljiv, i zatim brutalno rašarafio zemlju prethodno namirenu krvlju. Od “našega” nije ostalo ništa. Sada je sve u rukama najgore manjine u službi stranog kapitala. Mogu biti i vrlo plastičan – u Prijedoru je postojao kafić “Rudar” koji su svi zvali – “kod Ćifuta”. Vlasnik je bio stariji čovjek, Bošnjak, koji je zajedno sa sinom ubijen u obližnjem logoru. Kafić su nasilno za vrijeme rata zauzela dvojica vojnika Vojske Republike Srpske (Napravili su dakako kockarnicu. Pa su ispred “kod Ćifuta”, na tri koraka bliže pozorištu, druga dvojica vojnika, rođena braća, izrešetani jedne ratne zimske noći, nakon dobitne partije.) Sada je tu kineska prodavaonica ženskog donjeg rublja (!?) (“Rudar” u ženskom korsetu, nakon četiri muška leša.) Odnosno, srpska Vojska je ubila Bošnjačke gazde, da bi taj prostor bio kineski dućan intime u Republici Srpskoj! To je pravi rezultat rata. Jugoslavija je bila najveća ideja Južnih Slavena, i siguran sam da će to buduće generacije uvidjeti, čim padne impresija ratom, čim pomru svi heroji i spomenici se opet zapišaju. Hoće li ta ideja nositi i to ime, ja to ne znam, ideja Jugoslavije zaslužuje ljude sebi dorasle, a oni su sada ovdje nemogući ili još nerođeni!

Pretpostavljam da ste upoznati sa postojanjem i delovanjem Levice u Sloveniji i Radničke fronte u Hrvatskoj, kao i da ste čuli za transformaciju srbijanske SDU u Partiju radikalne levice. Da li mislite da postoji potreba stranačkog obnavljanja i udruživanja antisistemske, radikalne levice na „ex-YUˮ prostoru, kao ispravnog načina rešavanja identitetskog i bitno ljudskog pitanja dehumanizovanih tranzicionih gubitnika, i da li je ta ideja uopšte ostvariva u sadašnjem istorijskom kontekstu, s obzirom na kolektivnu klasnu neosvešćenost, porobljenost većine u partokratsko-klijentelističkom poretku, mirenje s dominantnom logikom preživljavanja u koloniji, političku apatiju i beznađe, iseljavanje mladih, ali i spremnost režima i njegovih mentora da istinsku opoziciju sistemu neutrališe kupovinom, ucenama, ubistvima, ili nekom novom Obznanom?

Darko: Da, svakako sam upoznat s postojanjem i djelovanjem više pokreta radikalne ljevice u tzv. regionu. Ali, ja vam ne znam odgovoriti na to pitanje, političko biće, u mojem slučaju, uvijek se iscrpljivalo u poimanju umjetnosti kao vrhunskom (pored ostalog) političkom činu. Nisam siguran koliko su ovi ljudi, duboko razvaljeni nacionalizmom, svjesni izdaje intelektualne elite, i koliko su zapravo sami, u svojoj vjeri krda u nacionalističku moć. Mene plaši riječ “radikalizam” ma koliko ga krasio humanizam kao cilj. Iako je posve točno – vrlo uskoro nećemo imati više nijedan resurs koji već nije u rukama kapitala, počevši od bilo koje vrijedne ideje, pa do željezne rude, ili flaširane pijaće vode. Ali, ne možete probuditi čovjeka koji se pravi da spava, govorio je Srđa Popović.

Ovdje su ljudi stoljećima brižljivo odgajani da javno linčuju ili ubijaju ljude koji im govore istinu. Udruživanje ljudi koji govore istinu pojačat će ton u općoj kakofoniji lažnog i glasnog govora, ali se pak kod mene, radi o iskonskoj rezerviranost umjetnika prema udruživanju ljudi. Strašno je vidjeti stampedovski odlazak, egzodus mladih ljudi, svih nacionalnosti s teritorija Južnih Slavena.

Vidjeti tu duboku razočaranost, i to djece čiji su očevi prevarom postali od radnika ratnici. (Konverzija natrag je nemoguća jer su ratnici sami sebi uništili tvornice i prodali ih strancima, uništili su svoja radna mjesta.) Trebat će vremena da ratnička djeca shvate da su europsko roblje, i da se osvrnu na lijeve ideje i pobrinu se za sebe.

Da li pratite aktuelnu domaću i regionalnu muzičku i generalno umetničku produkciju i šta mislite o mogućnostima i značaju njenog socijalnog i političkog angažovanja u današnje vreme, kao oblika i dela alternativne kulturne borbe za promociju vrednosti i ciljeva nove levice, koja utopijski nastoji da promeni vladajući idejni i materijalni poredak stvarnosti i povesno ostvari socijalno pravednije ljudske odnose? Kakva su vaša iskustva o moći angažovane umetnosti u popravljanju i bitnom menjanju istorijske stvarnosti?

Darko: Pratim, dakako, koliko mi prilike dozvoljavaju. Istaknut ću Olivera Frljića, ili Kokana Mladenovića, Zlatka Pakovića ili Senada Avdića u muzici, Damira Urbana…To su veliki umjetnici i istinski i duboko angažirani u promociji umjetnosti, umjetničke slobode i humaniteta, kroz vrlo kritički angažman unutar svojega sektora djelovanja. Pokretačka snaga umjetnosti vodi individualnoj slobodi, stvaranju bića koje misli i humanizira svijet. Moji su učitelji u književnosti danas, upravo takvi – Miljenko Jergović, Semezdin Mehmedinović, Selevedin Avdić ili mlada Monika Herceg, Magdalena Blažević…Čak nema umjetnosti ako ona sama ne emanira slobodu…Sam sam proizvodio kazališne predstave, kao i knjige, u cilju “popravke svijeta” i progledavanja na svoj socijalni očaj i društvenu nepravednost. Spasite jednog, spasili ste svijet, uče nas talmudski mudraci. Možda otud vjera da umjetnost nalazi toga Jednog, i da ga budi za ovaj svijet, da ga budi za čuda i ljepotu, u kratkotrajnom bivanju mesa na suncu.